ارسال به دوست 
نسخه چاپي
نان در فرهنگ ایرانی؛ از تقدس تا کالای مصرفی
نان در فرهنگ ایرانی نه‌تنها یک غذای ساده بلکه نمادی از برکت، نعمت و احترام بوده است. در گذشته، نان جایگاهی ویژه در باورهای مردم داشت؛ از احترام به خرده‌نان‌ها گرفته تا باور به اینکه نان برکت خانه است اما با نگاهی به سیاست‌گذاری‌های اخیر، به نظر می‌رسد که این جایگاه در حال تغییر است. روند حذف تدریجی یارانه، کاهش کیفیت و بی‌ثباتی در قیمت‌گذاری، نان را از یک عنصر مقدس، به یک کالای صرفاً مصرفی تبدیل کرده است.
نان در باورهای دینی و فرهنگی در فرهنگ اسلامی و ایرانی، نان همواره مورد احترام بوده است. پیامبر اسلام (ص) در حدیثی می‌فرمایند: «أَكْرِمُوا الخُبْزَ فَإِنَّ اللهَ بَارَكَ فِيهِ»، نان را گرامی بدارید زیرا خداوند در آن برکت قرار داده است (بحارالانوار، ج ۶۶، ص ۳۳۴). در ایران نیز نان از دیرباز جایگاهی ویژه داشته است. اصطلاحاتی مانند «برکت نان» یا «نان سر سفره داشتن» نشان‌دهنده اهمیت نان در معیشت مردم است. در گذشته، ایرانیان بر این باور بودند که نباید روی نان پا گذاشت، نباید خرده‌های آن را دور ریخت و حتی گاهی نان را می‌بوسیدند. این احترام به نان در فرهنگ ایران مانند «شیرینی زندگی» شناخته می‌شد که به‌وسیله آن، دروازه‌های برکت به خانه‌ها باز می‌شد اما امروز این دیدگاه در حال تغییر است. سیاست‌گذاری‌ها و روند تقدس‌زدایی از نان در دهه‌های اخیر، تصمیمات دولتی، تأثیری عمیق بر جایگاه نان در زندگی ایرانیان گذاشته است. یکی از مهم‌ترین این تغییرات، حذف تدریجی یارانه نان حجیم و نیمه‌حجیم و آزادسازی قیمت آن است. برخلاف نان سنتی که همچنان یارانه دریافت می‌کند، نانواهای حجیم مجبورند آرد و سایر مواد اولیه را به قیمت آزاد تهیه کنند. این مسأله باعث شده که کیفیت نان در بسیاری از موارد کاهش پیدا کند و برخی نانواها برای کاهش هزینه‌ها از مواد اولیه ارزان‌تر استفاده کنند. از سوی دیگر، سیاست‌های نظارتی و اجرای طرح‌هایی مانند سامانه نانینو، نان را بیش از پیش به یک کالای صرفاً اقتصادی تبدیل کرده است. در حالی که در گذشته، نان نماد برکت و قداست در خانه‌ها بود، اکنون بیشتر به‌عنوان یک محصول صنعتی و مصرفی به آن نگاه می‌شود. کاهش مصرف نان در سفره ایرانی طبق گزارش مرکز آمار ایران، سرانه مصرف نان در خانوارهای شهری و روستایی نسبت به دو دهه گذشته کاهش یافته است. افزایش قیمت‌ها و تغییر الگوی تغذیه‌ای باعث شده که بسیاری از مردم، نان‌های حجیم و نیمه‌حجیم را از سبد غذایی خود حذف کنند. «نان سر سفره داشتن» که روزگاری نشانه رفاه و خوشحالی بود، امروز تبدیل به دغدغه‌ای برای بسیاری از خانوارها شده است. با افزایش قیمت مواد اولیه مانند آرد، روغن، کره و شیر، هزینه تولید نان بالا رفته و برخی نانوایی‌ها مجبور به تعطیلی شده‌اند. به همین دلیل، نان که زمانی یکی از ارکان سفره ایرانیان بود، در حال از دست دادن جایگاه خود است. نان که روزگاری در فرهنگ ایرانی تقدس داشت و در اصطلاحات بسیاری مانند «شیرینی زندگی از نان است» و «برکت نان» می‌درخشید، امروزه به یک کالای اقتصادی تبدیل شده است که تحت تأثیر سیاست‌گذاری‌های مختلف، افزایش قیمت‌ها و تغییر عادات غذایی، جایگاه پیشین خود را از دست داده است. سؤال مهم این است؛ آیا سیاست‌گذاران می‌توانند جایگاه سنتی نان را در سفره ایرانیان حفظ کنند یا اینکه در آینده‌ای نزدیک، نان نیز مانند بسیاری از دیگر نمادهای فرهنگی، به خاطره‌ای از گذشته تبدیل خواهد شد؟